WHEN YOU INVITE PEOPLE TO "RAVE", YOU ARE INVITING

Revolution - Революция - Rivoluzione - Revolución - Επανάσταση - Révolution -革命

10.10.09

3η Οκτωβρίου 2009, 30 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Πουλαντζά

0 comments


Απόσπασμα από το έργο του Ν. Πουλαντζά «Το Κράτος, η Εξουσία, ο σοσιαλισμός» (εκδόσεις «Θεμέλιο»)

"Είναι γνωστό ότι οι θεωρητικοί του μαρξισμού δεν διατύπωσαν μια γενική θεωρία του κράτους όχι γιατί δεν μπορούσαν ή για κάποιους άλλους λόγους δεν ήξεραν να τη συστηματοποιήσουν, αλλά γιατί γενική θεωρία του κράτους δεν είναι δυνατό να υπάρξει. Το πρόβλημα είναι φοβερά επίκαιρο: το βλέπουμε στη συζήτηση που γίνεται στις μέρες μας στους κόλπους της ιταλικής Αριστεράς. Ο Ν. Μπόμπιο σε δύο εντυπωσιακά άρθρα του τόνισε τελευταία και για μια ακόμα φορά, πως ο μαρξισμός δεν διαθέτει μια γενική θεωρία για το κράτος. Άλλοι Ιταλοί μαρξιστές θεώρησαν εαυτούς υποχρεωμένους ν’ απαντήσουν πως υπάρχει θεωρία του κράτους ‘εν σπέρματι’, στους κλασικούς του μαρξισμού και πως εμείς χρειάζεται να την αναπτύξουμε, μ’ άλλα λόγια δηλ. ήθελαν να πουν πως είναι δυνατό να υπάρξει τέτοια θεωρία. Όμως αν και ο Μπόμπιο χρησιμοποιεί λάθος επιχειρήματα, το γεγονός παραμένει ίδιο: δεν υπάρχει γενική θεωρία του κράτους στο μαρξισμό, γιατί τέτοια θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει. Πρέπει να τονίσουμε με ιδιαίτερη επιμονή αυτό το συγκεκριμένο σημείο εναντίον όλων των καλής ή κακής πίστης επικριτών του μαρξισμού, που του καταλογίζουν κενό στην επεξεργασία μιας γενικής θεωρίας της πολιτικής και της εξουσίας. Και πρέπει να πούμε πως, αντίθετα, το γεγονός αυτό είναι προς τιμήν του μαρξισμού, το ότι δηλαδή και στην περίπτωση αυτή όπως και σε άλλες απορρίπτει τις μεγάλες μεταφυσικές αιωρήσεις της λεγόμενης πολιτικής φιλοσοφίας, όπως και τις υπερφίαλες, τις γενικές και τις αφηρημένες θεωρητικοποιήσεις που αποκαλύπτουν τάχα τα μεγάλα μυστικά της Ιστορίας, της Πολιτικής, του Κράτους και της Εξουσίας".
Τα πραγματικά προβλήματα είναι αρκούντως σοβαρά και περίπλοκα, για να έχουν την πολυτέλεια να εμπιστευτούν την τύχη της επίλυσής τους σε υπεραπλουστευτικές και στομφώδεις γενικεύσεις που ουδέποτε κατάφεραν να εξηγήσουν το παραμικρό. ...
Συνέχεια... Όχι πώς δεν υπάρχουν κενά στις μαρξιστικές αναλύσεις για το κράτος και την εξουσία, μόνο που τα κενά αυτά δεν βρίσκονται εκεί που τα γυρεύουμε. Αυτό που ακριβοπλήρωσαν οι λαϊκές μάζες σ’ ολόκληρο τον κόσμο, δεν είναι η έλλειψη μιας μαρξιστικής γενικής θεωρία του Κράτους και της Εξουσίας, είναι αντίθετα ο εσχατολογικός και προφητικός δογματισμός, που για πάρα πολύ χρόνο μας τάιζε ένα παρόμοιο θεωρητικό σύστημα με τη μορφή της «μαρξιστικής-λενινιστικής» θεωρίας του Κράτους.
Ο μαρξισμός έχει πράγματι σημαντικά κενά στους τομείς, όμως, εκείνους που η θεωρητικοποίηση είναι δυνατή και επιβάλλεται. Στο βιβλίο μου «Πολιτική Εξουσία και Κοινωνικές Τάξεις» και σε άλλα κείμενα που έγραψα αργότερα, έδειξα πως τα κενά αυτά, που προσπάθησα να αναλύσω την αιτία τους, αφορούν ταυτόχρονα τις γενικές θεωρητικές προτάσεις του μαρξισμού και τη θεωρία του καπιταλιστικού κράτους. Μια από τις συνέπειες που απορρέουν σήμερα είναι και η ανυπαρξία μιας ικανοποιητικά προχωρημένης ανάλυσης των καθεστώτων και της μορφής του Κράτους, στις Ανατολικές χώρες.
Στο μέτρο που δεν μπορεί να υπάρξει μια γενική θεωρία του Κράτους, η οποία θα διατύπωνε τους γενικούς νόμους και τους μετασχηματισμούς του αντικειμένου της μέσα στους διαφορετικούς τρόπους παραγωγής, δεν μπορεί φυσικά να υπάρχει ανάλογη θεωρία για τη μετάβαση από το ένα Κράτος στο άλλο συγκεκριμένα δηλαδή για τη μετάβαση από το καπιταλιστικό κράτος στο σοσιαλιστικό κράτος. Μια θεωρία του καπιταλιστικού Κράτους μπορεί να μας υποδείξει σημαντικά στοιχεία για την μετάβασή του στο σοσιαλισμό.
Τα στοιχεία όμως αυτά δεν μπορούν να είναι τίποτ’ άλλο από θεωρητικό-στρατηγικές έννοιες πρακτικού επιπέδου, που μπορούν φυσικά να αποτελέσουν κάποιον οδηγό δράσης αλλά απλά και μόνο από μέτρο των ενδεικτικών πινακίδων.
Δεν υπάρχει και δεν είναι δυνατόν να υπάρχει «μοντέλο» για το μεταβατικό κράτος προς τον σοσιαλισμό, ούτε και ένα παγκόσμιο μοντέλο εξειδεικεύσιμο ανάλογα με τις συγκεκριμένες περιστάσεις, μια αλάθητη και θεωρητικά εξασφαλισμένη συνταγή για την μετάβαση του Κράτους προς τον σοσιαλισμό, ούτε καν για την περίπτωση μιας συγκεκριμένης χώρας. Γι’ αυτό οι αναλύσεις που κάνω εδώ σχετικά με το κράτος στη μετάβαση στον σοσιαλισμό στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης δεν έχουν καθόλου αυτή την πρόθεση. Οφείλει κανείς να ξεκαθαρίσει τη θέση του μια για πάντα. Ξέρουμε σήμερα πως δεν μπορούμε ν’ απαιτήσουμε από μια θεωρία όσο και επιστημονική να είναι, συμπεριλαμβανομένου ακόμα και του μαρξισμού ο οποίος είναι πάντα μια πραγματική θεωρία της πράξης, να δώσει περισσότερα απ’ όσα μπορεί να δώσει. Υπάρχει πάντα μια δομική απόσταση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, ανάμεσα στη θεωρία και την πραγματικότητα.
Δυο οι αποστάσεις που είναι μια και η ίδια. Όσο «υπεύθυνοι» μπορεί να είναι οι φιλόσοφοι του διαφωτισμού για τους ολοκληρωτισμούς που γεννήθηκαν στη Δύση, άλλο τόσο «υπεύθυνος» μπορεί να θεωρηθεί και ο μαρξισμός γι’ αυτά που συμβαίνουν στην Ανατολή. Δεν ευθύνεται ο μαρξισμός, και με την πιο τρέχουσα έννοια, επειδή δηλαδή στην Ανατολή έχουμε μια εκτροπή του μαρξισμού, ο καθαρός μαρξισμός απαλλάσσεται. Γιατί ακριβώς υπάρχει η διάσταση ανάμεσα στη θεωρία και την πραγματικότητα, πράγμα που ισχύει για όλες τις θεωρίες επομένως και για τον ίδιο τον μαρξισμό. Η έννοια της καθαρής θεωρίας επικαλύπτει τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα στη θεωρία και την πρακτική. Το να προσπαθούμε να την υποτιμήσουμε είναι σαν να καταλογίζουμε τα πάντα στη θεωρία ή στο όνομα της θεωρίας να δικαιολογούσαμε τα πάντα.
Γιατί απόσταση δεν σημαίνει αγεφύρωτη διάσταση, αντίθετα: την αέναα ανοιχτή αυτή απόσταση σπεύδουν πολλοί έτοιμοι να την επιχωματώσουν. Σήμερα ξέρουμε και το άλλο: πως δεν υπάρχει θεωρία, όποια και να ‘ναι αυτή, όσο απελευθερωτική και να είναι, που να μπορεί μόνο με «την καθαρότητα του λόγου» της να αποκλείσει τους μπετατζήδες των αποστάσεων ανάμεσα στη θεωρία και την πρακτική, τους εφαρμοστές κειμένων και αυτούς που περιορίζουν την πραγματικότητα στα μέτρα τους, να προσφεύγουν ακριβώς σ’ αυτή τη θεωρία και μάλιστα στην καθαρότητά τους.
Το λάθος όμως στην περίπτωση αυτή δεν είναι του Μαρξ, όπως δεν ήταν και του Πλάτωνα, του Ιησού, του Ρουσσώ ή του Βολτέρου. Και η απόσταση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη παραμένει ανοιχτή παρ’ όλες τις επιχωματώσεις. Ο Στάλιν δεν αποτελεί λάθος του Μαρξ, όπως και ο Βοναπάρτης (ο πρώτος) δεν είναι λάθος του Σορέλ, παρ’ όλο που οι σκέψεις τους χρησιμοποιήθηκαν συχνά για να καλύψουν ολοκληρωτισμούς και μάλιστα στο όνομα ακριβώς της καθαρότητάς τους.

Λίγα βιογραφικά στοιχεία
Ο Νίκος Πουλαντζάς γεννήθηκε στην Αθήνα στις 30 Σεπτεμβρίου 1936. Το 1953 τελείωσε τη Μέση Εκπαίδευση και κατόπιν γράφτηκε στη Νομική σχολή του Πανεπιστήμιου της Αθήνας. Έλαβε μέρος στις νεολαιίστικες κινητοποιήσεις της εποχής για το κυπριακό και την παιδεία μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ. Σπούδασε επίσης κοινωνιολογία στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και του Παρισιού. Στο Παρίσι, όπου έζησε το περισσότερο μέρος της ζωής του, έγινε μέλος του ΚΚΕ. Μεταξύ 1961 και 1964 δίδαξε φιλοσοφία του δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Αργότερα δίδαξε κοινωνιολογία στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (Βενσέν) και διετέλεσε διευθυντής σπουδών στην Εκόλ Πρατίκ. Το 1968 με τη διάσπαση του ΚΚΕ εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού και πήρε μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα. Παντρεύτηκε με τη διάσημη φεμινίστρια συγγραφέα Αννί Λεκλέρ (πέθανε στις 18 Οκτωβρίου 2006) και απέκτησαν μία κόρη. Πέθανε στην 3η Οκτωβρίου 1979 έχοντας πέσει από τον 20ό όροφο της πολυκατοικίας στην οποία διέμενε στο Παρίσι. Λίγες ημέρες πριν από το θάνατό του ο Νίκος Πουλαντζάς είχε δώσει μια σημαντική διάλεξη με θέμα «Το Δίκαιο και το Καπιταλιστικό Κράτος» στην εναρκτήρια ολομέλεια της Βρετανικής Κοινωνιολογικής Ένωσης..
Read more!